آیه انفالآیه اَنفال به آیه یک سوره انفال اطلاق می شود. ۱ - منظور از آیه انفالبه آیه اول سوره انفال " آیه انفال" مى گویند: "یسئلونک عن الانفال قل الانفال لله والرسول ... ؛ از تو درباره انفال - هرگونه مال بدون مالک مشخص - سؤال مى کنند؛ بگو: انفال مخصوص خدا و پیامبر است .... ". "انفال" در اصل از ماده "نفل" به معناى زیادى است. ۲ - تعریف آیه انفالبه آیه نخست سوره انفال "آیه انفال" می‌گویند: (یسالونک عن الانفال قل الانفال لله والرسول...) ؛ "(ای پیامبر) از تو در باره غنایم جنگی می‌پرسند بگو غنایم جنگی اختصاص به خدا و فرستاده(او) دارد". ۳ - وجه تسمیه"انفال" در اصل از ماده "نفل" به معنای زیادی است و به اموال فاقد مالک مشخص، به این جهت "انفال" گفته شده که اضافه بر اموال دارای صاحبان مشخص است که به دست جنگجویان می‌افتد. یا به این جهت که جنگجویان برای پیروزی بر دشمن می‌جنگند، نه برای غنیمت. بنابراین، غنیمت یک امر اضافی است. ۴ - عمومیت حکم انفالهر چند آیه انفال پس از جنگ بدر در زمینه غنایم جنگی وارد شده است، ولى مفهوم آن یک حکم کلى و عمومى است و تمام اموال اضافى یعنى آن چه را که مالک خصوصى ندارد شامل مى شود (به اصطلاح مورد، مخصِّص آیه نیست ). ۵ - موارد انفالگرچه آیه انفال پس از جنگ بدر درباره غنائم جنگی وارد شده است، ولی مفهوم آن یک حکم کلی و عمومی است و تمام اموال اضافی (آن چه مالک خصوصی ندارد) را شامل می‌شود و به اصطلاح علم اصول ، مورد، مخصص آیه نیست. در حدیثی معتبر از امام باقر علیه‌السّلام و امام صادق علیه‌السّلام انفال این گونه تعریف شده است: ۱. اموالی که از دارالحرب بدون جنگ گرفته می‌شود؛ ۲. سرزمینی که اهلش آن را ترک و از آن هجرت کردند (و آن " فییء " نامیده می‌شود)؛ ۳. میراث کسی که وارثی نداشته باشد؛ ۴. سرزمین و اموالی که پادشاهان به این و آن می‌بخشیدند (در صورتی که صاحب آن شناخته نشود)؛ ۵. بیشه زارها، جنگل‌ها، دره‌ها و سرزمین‌های موات که همه این‌ها از آن خدا و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و جانشین او است که در راه مصالح عمومی مصرف خواهد کرد. برخی گفته‌اند این آیه با آیه غنیمت و خمس نسخ شد؛ اما این قول باطل است؛ زیرا انفال غیر از غنیمت است. [۶]
منصور، عبدالحمید یوسف، نیل الخیرات فی القراءات العشرة، ج۹، ص۵.
۶ - مصداق انفالدر حدیثى معتبر از امام باقر و امام صادق ( علیهماالسلام ) آمده است: انفال عبارت است از: ۱- اموالى که از دارالحرب بدون جنگ گرفته مى شود، ۲- سرزمینى که اهلش آن را ترک و از آن هجرت کردند - و آن "فییء" نامیده مى شود-، ۳ - میراث کسى که وارثی نداشته باشد، ۴- سرزمین و اموالى که پادشاهان به این و آن مى بخشیدند - در صورتى که صاحب آن شناخته نشود، ۵- بیشه زارها و جنگل ها و دره ها و سرزمین هاى موات که همه این ها از آن خدا و پیامبر(ص) و بعد از او براى کسى است که قائم مقام او مى شود، و او در راه مصالح عمومى مصرف خواهد کرد. ۷ - نسخ نشدن آیه انفالبرخى گفته اند: این آیه به وسیله آیه غنیمت و خمس نسخ شد، اما این قول باطل است؛ زیرا انفال غیر از غنیمت است. [۱۰]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فى علوم القرآن، ج۱، ص۷۶.
[۱۱]
منصور، عبدالحمیدیوسف، نیل الخیرات فى القراءات العشرة، ج۹، ص۵.
[۱۲]
معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۲، ص۳۵۲-۳۵۳.
[۱۳]
فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیرالکبیر، ج۱۵، ص۱۱۳.
۸ - کیفیت استدلال به آیه انفالبه آیه «یسْئَلُونَک عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ ...» بر اختصاص انفال به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله استناد شده است. ۹ - انفال از آن کیستبه مقتضاى روایات بسیار، انفال بعد از پیامبر از آن امامان علیهم السّلام است. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۸۲. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«آیه انفال». مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. |